fromm erich ucieczka od wolnosci

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Do wymienionych czynnikow dolaczyl sie jeszcze jeden: ostatnia twierdza bezpieczenstwa klas
srednich - rodzina takze zostala rozbita. Rozwoj powojenny, w Niemczech moze jeszcze
bardziej niz w innych krajach, podwazyl autorytet ojca oraz moralnosc dawnych klas srednich.
Mlode pokolenie robilo, co mu sie zywnie podobalo, i nie dbalo juz o to, czy rodzice beda to
postepowanie pochwalac.
Przyczyny tego zjawiska sa zbyt wielorakie i zlozone, by je tu szczegolowo roztrzasac.
Wspomne tylko o niektorych. Upadek dawnych spolecznych symbolow autorytetu, takich jak
monarchia i panstwo, wplynal na los autorytetow indywidualnych - mianowicie rodzicow.
Skoro bowiem tamte autorytety, wobec ktorych rodzice wpajali respekt mlodej generacji,
okazaly sie slabe, to i sami rodzice musieli stracic prestiz i autorytet. Innym czynnikiem bylo
to, ze w zmienionych warunkach, szczegolnie pod wplywem inflacji, starsze pokolenie czulo
sie zagubione i oszolomione i o wiele trudniej naginalo sie do nowej sytuacji niz bardziej
rzutka mlodsza generacja. Tak wiec mlode pokolenie czulo swoja przewage nad starszymi i nie
moglo juz brac zbyt serio ani ich samych, ani ich pouczen. Wreszcie ekonomiczny upadek klas
srednich odebral rodzicom mozliwosc materialnego zabezpieczenia przyszlosci dzieci.
Zgorzknienie i rozzalenie starszej generacji nizszych klas srednich wzrastalo, ale mialo
charakter bierny; mlodsze pokolenie rwalo sie do czynu. Jego sytuacje ekonomiczna pogarszal
fakt, ze znikla podstawa niezaleznej egzystencji ekonomnicznej, jaka mieli rodzice; rynek
pracy zawodowej byl nasycony, a szanse urzadzenia sobie zycia w charakterze lekarza albo
adwokata - znikome. Ci, ktorzy walczyli na froncie, czuli, ze moga roscic sobie prawo do
lepszych warunkow materialnych niz te, ktore staly sie ich udzialem. Szczegolnie cala rzesza
nizszych oficerow, przywykla latami do dowodzenia i - sila faktu- do sprawowania wladzy, nie
mogla pogodzic sie z pozycja urzednika czy komiwojazera.
W wyniku frustracji spolecznej nastapila pewna projekcja psychologiczna, ktora stala sie
jednym z waznych zrodel narodowego socjalizmu: ekonomiczny i spoleczny los dawnych klas
srednich interpretowany byl przez czlonkow tej klasy w kategoriach losu narodu. Kleska
narodowa i traktat wersalski staly sie symbolami, w ktore wtloczono rzeczywista frustracje
spoleczna.
Powiadano nieraz, ze sposob traktowania Niemcow przez zwyciezcow z 1918 roku byl jednym
z powodow powstania hitleryzmu. Stwierdzenie to wymaga komentarza. Wiekszosc Niemcow
uwazala, ze traktat pokojowy byl niesprawiedliwy, lecz podczas gdy klasy srednie przezywaly
to nad wyraz gorzko, o wiele mniej goryczy wzbudzal traktat wersalski wsrod robotnikow. Byli
przeciwnikami starego rezimu i przegrana wojne utozsamiali z porazka tego rezimu. Zdawali
sobie sprawe, ze bili sie dzielnie i nie maja powodow do wstydu. Z drugiej strony zwyciestwo
rewolucji, mozliwe jedynie po obaleniu monarchii, przynioslo im zyski ekonomiczne,
polityczne i czysto ludzkie. Oburzenie na traktat wersalski mialo glowne zrodlo w klasach
srednich; nacjonalistyczny uraz byl racjonalizacja, w ktorej dokonywala sie projekcja
spolecznego uposledzenia na uposledzenie narodowe.
Owa projekcja uwidacznia sie jaskrawo w osobistym rozwoju Hitlera. Byl on typowym
przedstawicielem nizszych warstw klas srednich, zerem bez szans i bez przyszlosci. Odczuwal
niezwykle dotkliwie swoja role wyrzutka. W Mein Kampf nieraz mowi o sobie w mlodosci:
zero ,czlowiek nieznany, Lecz choc wynikalo to z jego wlasnej pozycji spolecznej, potrafil to
zracjonalizowac w jezyku symboli narodowych. Urodzony poza granicami Rzeszy, czul sie
wylaczony nie tyle spolecznie, co narodowo, a Wielka Rzesza Niemniecka, do ktorej powrocic
mogliby wszyscy jej synowie, stala sie dla niego symbolem spolecznego prestizu i
bezpieczenstwa.
Bezsilnosc, lek i izolacja spoleczna dawnych klas srednich, a takze destruktywnosc wynikajaca
z tej sytuacji, nie byly jedynym psychologicznym zrodlem hitleryzmu. Chlopi czuli niechec do
swych miejskich wierzycieli, a robotnicy byli po pierwszych zwyciestwach w 1918 roku
gleboko zawiedzeni i zniecheceni przez ustawiczne odwroty polityczne, dokonywane pod
dowodztwem, ktore zatracilo kompletnie strategiczna inicjatywe. Olbrzymia wiekszosc ludzi
ogarnelo poczucie indywidualnej bezsilnosci i znikomosci, ktore okreslilismy jako typowe dla
ery monopolistycznego kapitalu w ogole.
Owe psychologiczne warunki nie stanowily przyczyny hitleryzmu - stworzyly one jego ludzka
baze, bez ktorej nie moglby sie rozwinac; lecz analizujac calosc zjawiska narodzin i
zwyciestwa hitleryzmu trzeba uwzglednic zarowno warunki scisle ekonomiczne i polityczne,
jak psychologiczne. Z uwagi na to, ze istnieje juz literatura na ten temat, a takze ze wzgledu na
odrebny cel niniejszej ksiazki, nie musze tu zajmowac sie problematyka ekonomiczna i
polityczna. Pozwalam sobie jedynie przypomniec czytelnikowi role, jaka przedstawiciele
wielkiego przemyslu i na wpol zbankrutowane junkierstwo odegralo w zwyciestwie
hitleryzmu. Bez ich pomocy Hitler nigdy by nie byl doszedl do wladzy, z tym ze poparcie ich
wynikalo znacznie bardziej ze zrozumienia wlasnych interesow ekonomicznych anizeli z [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Archiwum